อย่าดูหมิ่น

อย่าดูหมิ่น

พระไตรปิฎก เล่มที่ ๑๕  พระสุตตันตปิฎก เล่มที่ ๗

สังยุตตนิกาย สคาถวรรค  โกสลสังยุตต์  ปฐมวรรคที่ ๑  ทหรสูตรที่ ๑

*ข้าพเจ้าได้สดับมาแล้วอย่างนี้   

---สมัยหนึ่ง   พระผู้มีพระภาคประทับอยู่  ณ  พระวิหารเชตวัน  อารามของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี เขตพระนครสาวัตถี   ครั้งนั้นแล  พระเจ้าปเสนทิโกศล  ได้เสด็จเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคถึงที่ประทับ ครั้นแล้วจึงได้ทรงปราศรัยกับพระผู้มีพระภาค   ครั้นผ่านการปราศรัยพอให้ระลึกถึงกันไปแล้ว  จึงประทับนั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง ฯ

---[๓๒๓]พระเจ้าปเสนทิโกศลประทับนั่ง  ณ  ที่ควรส่วนข้างหนึ่งแล้ว  ได้ทูลถามพระผู้มีพระภาคว่า "แม้พระโคดมผู้เจริญ  ย่อมทรงปฏิญาณบ้างหรือไม่  ว่าเราได้ตรัสรู้พระสัมมาสัมโพธิญาณอย่างยอดเยี่ยม ฯ"

---พระผู้มีพระภาคตรัสตอบว่า  "ดูกรมหาบพิตร  ก็พระองค์เมื่อจะตรัสโดยชอบ  ก็พึงตรัสถึงอาตมภาพ ว่า  ตถาคตได้ตรัสรู้พระสัมมาสัมโพธิญาณอย่างยอดเยี่ยม"  "ดูกรมหาบพิตร  เพราะว่าอาตมภาพได้ตรัสรู้    อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ ฯ"

---[๓๒๔]พระเจ้าปเสนทิโกศลทูลถามพระผู้มีพระภาคว่า  "ข้าแต่พระโคดมผู้เจริญ แม้สมณพราหมณ์บางพวก  เป็นเจ้าหมู่  เจ้าคณะ  เป็นคณาจารย์  มีชื่อเสียง  มีเกียรติยศ  เป็นเจ้าลัทธิ  ชนส่วนมากยกย่องว่าดี คือ  ปูรณะกัสสปมักขลิโคศาล  นิครนถ์  นาฏบุตร  สัญชัย  เวลัฏฐบุตร  ปกุธะ  กัจจายนะ  อชิตเกสกัมพล ฯ"

---สมณพราหมณ์แม้เหล่านั้น เมื่อถูกหม่อมฉันถามว่า "ท่านทั้งหลายย่อมปฏิญาณได้หรือว่า เราได้ตรัสรู้พระอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณดังนี้ ก็ยังไม่ปฏิญาณตนได้ว่า ได้ตรัสรู้พระอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ  ส่วนพระโคดมผู้เจริญยังทรงเป็นหนุ่ม  โดยกำเนิดและยังทรงเป็นผู้ใหม่โดยบรรพชา ไฉนจึงปฏิญาณได้เล่า ฯ"

---[๓๒๕]พระผู้มีพระภาคตรัสตอบว่า   "ดูกรมหาบพิตร ของ  ๔  อย่างเหล่านี้ ไม่ควรดูถูก  ดูหมิ่นว่าเล็กน้อย  ๔  อย่างเป็นไฉน,  ของ  ๔  อย่างคือ   

---๑.  "กษัตริย์"   ไม่ควรดูถูกดูหมิ่นว่า   "ยังทรงพระเยาว์"

---๒.  " งู "            ไม่ควรดูถูกดูหมิ่นว่า  "ตัวเล็ก"

---๓.  " ไฟ "         ไม่ควรดูถูกดูหมิ่นว่า  "เล็กน้อย"

---๔.  "ภิกษุ"        ไม่ควรดูถูกดูหมิ่นว่า   "ยังหนุ่ม"

---ดูกรมหาบพิตร  ของ  ๔  อย่างเหล่านี้  ไม่ควรดูถูกดูหมิ่นว่าเล็กน้อย ฯ

---[๓๒๖]พระผู้มีพระภาคผู้พระสุคตศาสดา  ครั้นตรัสไวยากรณ์ภาษิตนี้จบลงแล้ว จึงได้ตรัสคาถาประพันธ์ต่อไปอีกว่า  

---นรชนไม่พึงดูถูกดูหมิ่น กษัตริย์  ผู้ถึงพร้อมด้วยพระชาติ  มีพระชาติสูง ผู้ทรงพระยศ  ว่ายังทรงพระเยาว์  เพราะเหตุว่า  พระองค์เป็นมนุษย์ชั้นสูง ได้เสวยราชสมบัติแล้ว ทรงพระพิโรธขึ้น  ย่อมทรงลงพระราชอาชญาอย่างหนักแก่เขาได้  ฉะนั้น  ผู้รักษาชีวิตของตน พึงงดเว้นการสบประมาทกษัตริย์นั้นเสีย ฯ

---นรชนเห็นงู  ที่บ้านหรือที่ป่าก็ตาม ไม่พึงดูถูกดูหมิ่นว่าตัวเล็ก  (เพราะเหตุว่า) งูเป็นสัตว์มีพิษ (เดช)  ย่อมเที่ยวไปด้วยรูปร่างต่างๆ  งูนั้นพึงมากัด  ชายหญิงผู้พลั้งเผลอในบางคราว  ฉะนั้น    ผู้รักษาชีวิตของตน  พึงงดเว้นการสบประมาทงูนั้นเสีย ฯ

---นรชนไม่พึงดูถูกดูหมิ่นไฟ  ที่กินเชื้อมาก ลุกเป็นเปลว มีทางดำ (ที่ๆ ไฟไหม้ไปดำ) ว่าเล็กน้อย  เพราะว่าไฟนั้น  ได้เชื้อแล้วก็เป็นกองไฟใหญ่   พึงลามไหม้ชายหญิงผู้พลั้งเผลอในบางคราว   ฉะนั้น   ผู้รักษาชีวิตของตน   พึงงดเว้นการสบประมาทไฟนั้นเสีย ฯ  (แต่ว่า)   ป่าใดที่ถูกไฟไหม้จนดำไปแล้ว เมื่อวันคืนล่วงไปๆ  พรรณหญ้าหรือต้นไม้ยังงอกขึ้นที่ป่านั้นได้

---ส่วนผู้ใดถูก ภิกษุผู้มีศีล   แผดเผาด้วยเดช   บุตรธิดาและปศุสัตว์  ของผู้นั้นย่อมพินาศ  ทายาทของเขาก็ย่อมไม่ได้รับทรัพย์มรดก  เขาเป็นผู้ไม่มีเผ่าพันธุ์  ย่อมเป็นเหมือนตาลยอดด้วน ฯ

---ฉะนั้น  แลบุคคลผู้เป็นบัณฑิต  พิจารณาเห็นงู,  ไฟ,  กษัตริย์ผู้ทรงยศ และภิกษุผู้มีศีล   ว่าเป็นภัยแก่ตน   พึงประพฤติต่อโดยชอบทีเดียว ฯ

---[๓๒๗]   เมื่อพระผู้มีพระภาคตรัสจบลงแล้ว   พระเจ้าปเสนทิโกศล  ได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคว่า     " ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  พระภาษิตของพระองค์แจ่มแจ้งนัก  บุคคลหงายของที่คว่ำ  เปิดของที่ปิด  บอกทางแก่คนหลงทาง  หรือส่องประทีปในที่มืดด้วยหวังว่า  ผู้มีจักษุจะได้เห็นรูปฉันใด  พระผู้มีพระภาคได้ทรงแสดงธรรมโดยปริยายเป็นอันมากก็ฉันนั้นเหมือนกัน"

---"ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ   ข้าพระองค์นี้ขอถึงพระผู้มีพระภาคพระธรรมและพระภิกษุสงฆ์ว่าเป็นที่พึ่งเป็นที่ระลึก  ขอพระผู้มีพระภาคจงทรงจำข้าพระองค์ว่าเป็นอุบาสก  ผู้ถึงสรณคมน์จนตลอดชีวิตตั้งแต่วันนี้เป็นต้นไป ฯ"

---สมัยหนึ่ง  พระเจ้าปเสนทิโกศล   กราบทูลถามว่า   สมณพราหมณ์บางพวกเป็นคณาจารย์    เป็นเจ้าลัทธิ    มีเกียรติ    มีชื่อเสียง   ชนส่วนมากยอกย่องว่าดี  คือ   ปูรณกัสสปะ,  มัขลีโคสาล,  อชิตเกสมกัมพล,  ปกุธกัจจายนะ,  สัญชัยเวลัฏฐบุตร  และนิครนถนาฏบุตร  

---สมณพราหมณ์เหล่านั้น   เมื่อถูกข้าพระองค์ถาม ก็ยังมิกล้า   ปฏิญาณจนได้ว่า   ตรัสรู้เป็นพระอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ   ส่วนพระโคดมผู้เจริญยังมีชันษาอยู่ในวัยหนุ่ม และเป็นผู้ใหม่ในบรรพชิต ไฉนจึงกล้าปฏิญาณได้เล่า

*พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสตอบว่า   "ดูก่อนมหาบพิตร  สิ่ง 4 ประการเหล่านี้ไม่ควรดูหมิ่นว่าเล็กน้อย คือ

---กษัตริย์          ไม่ควรดูหมิ่นว่ายังทรงพระเยาว์

---งู          ไม่ควรดูหมิ่นว่าตัวเล็ก

---ไฟ          ไม่ควรดูหมิ่นว่ากองเล็ก

---ภิกษุ          ไม่ควรดูหมิ่นว่ายังใหม่ต่อเพศบรรพชิต

*ทั้งนี้เพราะเหตุว่า

---กษัตริย์   ได้เสวยราชสมบัติแล้ว เมื่อพิโรธย่อมทรงมีพระอาญาอย่างหนักแก่ชาย-หญิงได้  เพราะฉะนั้น ผู้รักษาชีวิตของตนพึงงดเว้น  การหมิ่นพระบรมเดชานุภาพของกษัตริย์

---งู.ที่บ้านหรือที่ป่าก็ตาม ไม่พึงดูหมิ่นว่าตัวเล็ก เพราะงูเป็นสัตว์มีพิษ  พร้อมที่จะฉกกัด ทำร้ายชาย-หญิงผู้เขลา  เพราะฉะนั้น  ผู้รักษาชีวิตของตนพึงงดเว้น    การดูหมิ่นงูนั้นว่าตัวเล็ก

---ไฟ.แม้กองเล็ก  แต่เมื่อได้เชื้อย่อมลุกเป็นกองใหญ่  ลามไหม้ชาย-หญิงผู้เขลาในบางคราว    เพราะฉะนั้น  ผู้รักษาชีวิตของตน พึงงดเว้น    การดูหมิ่นไฟนั้นว่ากองเล็ก

---ภิกษุ.ใดดูหมิ่นภิกษุผู้ยังใหม่ต่อเพศบรรพชิต  แต่สูงด้วยคุณธรรม  เดชแห่งศีลของภิกษุ ย่อมทำความพินาศแก่ผู้นั้น  อีกทั้งทายาทจะไม่ได้รับทรัพย์มรดก  บุคคลนั้นจะเป็นผู้ปราศจากเผ่าพันธุ์ เปรียบเหมือนตาลยอดด้วน

.....เพราะฉะนั้น  บุคคลผู้เป็นบัณฑิต  พิจารณาเห็น  กษัตริย์ผู้ทรงยศ,  งู,  ไฟ,  และภิกษุผู้มีศีล  ว่าเป็นภัยแก่ตน  พึงประพฤติต่อสิ่งเหล่านั้น  โดยชอบทีเดียว.....

---เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสจบลงพระเจ้าปเสนทิโกศลทรงมีพระทัยเลื่อมใสในพระรัตนตรัยด้วยพระธรรมเทศนานี้........

 ......................................................................................

ขอขอบคุณแหล่งข้อมูล

รวบรวมโดย...แสงธรรม

 (แก้ไขแล้ว ป.)

อัพเดทรอบที่ 6 วันที่ 25 กันยายน 2558