ตำนานของพ่อแก่

---พ่อแก่ หรือพระฤาษี ถือเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่คนในแวดวงศิลปะแขนงต่างๆ ล้วนนิยมเคารพนับถือบูชา เนื่องด้วยเกิดจากความเชื่อที่ว่า ในอดีตพ่อแก่หรือพระฤาษี ได้เป็นผู้นำเอาศิลปะแขนงต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นการร้องรำทำเพลง หรือแม้แต่การร่ายรำ นาฏศิลป์ต่างๆ มาถ่ายทอดให้แก่มนุษย์ได้รับรู้ความงาม ความอ่อนช้อยของศิลปะ รู้จักความอ่อนโยน รู้จักรัก รู้จักเมตตา และการให้อภัย ก่อให้เกิดความสุขแก่มวลมนุษยชาติ ดังนั้นศิลปินหรือผู้เกี่ยวข้องในศิลปะทุกแขนง ในประเทศไทยจึงได้เคารพบูชาพ่อแก่ หรือครูฤาษีว่าเปรียบดังบรมครูแห่งศาสตร์ของการแสดง เมื่อได้บูชาแล้วจะก่อให้เกิดศิริมงคล มีความเจริญก้าวหน้าในด้านการงาน มีเสน่ห์ เมตตามหานิยมในตัว

*ความเป็นมาของพ่อแก่

---พ่อแก่, พระฤาษี หรือบางครั้งก็เรียกกันว่า ครูฤาษี ถือเป็นบรมครูแห่งศาสตร์ของการแสดง ตามตำนานกล่าวไว้ว่า พระฤาษีมีอยู่ด้วยกันทั้งหมด 108 องค์ ปางเสมอเถรถือว่าเป็นปางที่มีฤทธิ์มากที่สุดในบรรดาทั้ง 108 องค์ คำว่า ฤาษี มาจากคำว่า ฤาษิ แปลว่า ผู้เห็นด้วยความรู้พิเศษอันเกิดจากฌาน ซึ่งสามารถแลเห็นอดีต ปัจจุบัน และอนาคตได้ บางครั้งก็เรียกพ่อแก่หรือฤาษีว่า "ตฺริกาลชฺญ" แปลว่า ผู้รู้กาลทั้งสาม นอกจากนี้ พระฤาษียังถือว่าเป็นผู้ประทานสรรพวิชาความรู้ทั้งมวลแก่มนุษยชาติ เนื่องด้วยตำราทางโหราศาสตร์ และตำราทางเทววิทยา กล่าวไว้สอดคล้องกันว่า พระพฤหัสบดีถูกสร้างขึ้นมาเพื่อให้เป็นอาจารย์แห่งสรรพวิชาความรู้ทั้งมวล

*วันครู

---เนื่องด้วยพระอิศวรมหาเทพ ร่ายพระเวทให้ฤาษี 19 ตน ป่นเป็นธุลี แล้วห่อด้วยผ้าสีแก้วไพฑูรย์ ประพรมด้วยน้ำอมฤต บังเกิดเป็นเทวราช มีสีกายดั่งแก้วไพฑูรย์ มีวิมานบุษราคัม ทรงกวางทองเป็นพาหนะ รักษาเขาพระสุเมรุด้านทิศตะวันตก มีร่างกายแสดงด้วยสัญลักษณ์ของฤาษี จึงมีปัญญาบริสุทธิ์ เฉลียวฉลาด พูดจาไพเราะเสนาะหู เป็นอาจารย์แห่งสรรพวิชาความรู้ทั้งมวล รวมถึงเป็นอาจารย์ของเหล่าเทพเทวดา จึงให้ถือว่า "วันพฤหัสบดี" อันแสดงด้วยสัญลักษณ์ของฤาษีเป็นวันครูจึงมีการไหว้ครูกันในวันนี้ ซึ่งมีสืบทอดมาจนถึงยุคปัจจุบัน

*พ่อแก่

---พระฤาษีครูและเครื่องหมายแห่งความกตัญญูรู้คุณอาจารย์ พ่อแก่เป็นคำสามัญ ใช้ในวงการโขน ละคร ความจริงคือ พระฤาษีครูและหมายรวมถึงครูอาจารย์ทุกท่านในอดีตจนถึงปัจจุบัน ทั้งรู้จักและไม่รู้จักชื่อของท่าน และเป็นเครื่องหมายแห่งความกตัญญูรู้คุณ อาจารย์นาฏศิลปะในพิธีไหว้โขน ละคร จึงนิยมปั้นหุ่นรูปพระฤาษีครูเป็นประธานในพิธี

---พระฤาษีเป็นนักบวชประเภทหนึ่งในศาสนาฮินดู อาศัยอยู่ในป่า มีชีวิตเรียบง่าย มุ่งทำจิตภาวนาและสมาธิให้ใจสงบและเกิด ประโยชน์ แต่มีภรรยาได้ ในศาสนาฮินดูถือว่าพระศิวะมีรูปร่างหนึ่งเป็นพระฤาษีและครูที่ประสิทธิ์ประสาทนาฏศิลป์ มีร่างหนึ่งเป็นพระฤาษีมูลเหตุแห่งความเชื่อว่า พระศิวะเป็นครูนาฏศิลป์ เพราะพระศิวะเป็นสิ่งสูงสุด มีหน้าที่สร้างความสมดุลในธรรมชาติ บันดาลให้เกิดหรือไม่เกิดความอุดมสมบูรณ์ ลมหายใจและการเคลื่อนไหวของพระศิวะเป็นลมหายใจแห่งธรรมชาติด้วย ชาวฮินดูจึงให้ความเคารพนับถือรูปพระศิวะนาฏราช (พระศิวะ ราชาแห่งนาฏศิลป์) ในวงการโขน ละคร ยังนับถือพระพิราพยักษ์ เป็นครูนาฏศิลป์ด้วย โดยมีตำนานเล่าว่า พระพิราพ เป็นผู้ที่ทำท่าร่ายรำนาฏศิลป์ขึ้น แล้วสอนมนุษย์ให้เรียนรู้

*การใหว้ครูและครอบครู

---การใหว้ครูและครอบครู เป็นการแสดงกตเวทีต่อบุพการี ครูบาอาจารย์ในพิธีการนั้น จะต้องจัดให้มีเครื่องสังเวย และครูผู้อ่านโองการตามแบบแผน ส่วนใหญ่จะเลือกกระทำพิธีในวันพฤหัสบดี ประเพณีการไหว้ครูมีมาแต่โบราณ คนไทยเป็นคนที่มีกตัญญูอย่างแรงกล้า และได้รับการอบรมต่อๆ กันมาให้เป็นผู้มีกตัญญูต่อผู้มีพระคุณ การที่จะกระทำ กิจการใดๆ ก็ต้องได้รับคำแนะนำจากครู แม้แต่การเลียนแบบหรือลักจำเขามา ก็ต้องเคารพผู้ให้กำเนิดหรือประดิษฐ์สิ่งนั้น ในการศึกษาศิลปวิทยาการต่างๆ ต้องมีการไหว้ครูก่อนทั้งนั้น การไหว้ครูถือว่ามีความสำคัญมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งในการเรียนศิลปะการดนตรีและนาฏศิลป์ เป็นพิธีการที่ค่อนข้างยิ่งใหญ่และมีพิธีรีตองมากกว่าการไหว้ครูทางหนังสือ "พิธีไหว้ครูที่ปฏิบัติกันเคร่งครัด ได้แก่ พิธีไหว้ครูอาจารย์ทางดุริยางคศิลป์และนาฏศิลป์ ถือกันว่าเพลงหน้าพาทย์ ดนตรีบางเพลง และท่ารำบางท่า เป็นเพลงและท่ารำที่ศักดิ์สิทธิ์ ถ้ายังไม่ได้ทำพิธีไหว้ครูและพิธีครอบเสียก่อนแล้ว บรรดาครูอาจารย์ทั้งหลายก็ไม่กล้าสอนกล้าหัดให้ศิษย์ ด้วยเชื่อกันว่าจะเกิดผลร้ายแก่ครูผู้สอน และแก่ศิษย์เองด้วย ถ้าเกิดอุบัติเหตุใดๆ ขึ้นก็จะกล่าวกันว่า "ครูแรง" เหตุนี้โรงเรียนนาฏศิลป์ของกรมศิลปากร จึงได้กำหนดงานพิธีไหว้ครูและพิธีครอบ ขึ้นเป็นประจำปีละครั้ง ในวันพฤหัสบดี ซึ่งถือเป็นวันครู ในตอนต้นภาคเรียนแรกแต่ละปีการศึกษา ทำนองเดียวกับโรงเรียนต่างๆ เพียงแต่มีพิธีไหว้ครูนาฏศิลป์และดุริยางคศิลป์ เพิ่มจากไหว้ครูธรรมดา และมีพิธีครอบประกอบด้วย เพื่อครู ศิษย์ และนักเรียนจะได้เริ่มสอน เริ่มเรียนกันไปอย่างเรียบร้อยและสบายใจ"

*ความเชื่อ

---การจัดพิธีไหว้ครูนั้น มักนิยมจัดกันในวันพฤหัสบดี ซึ่งถือว่าเป็นวันครู อันเกี่ยวข้องกับตำนานเทพเจ้าพระพฤหัสบดี ในปัจจุบันบางครั้งก็นิยมจัดกันในวันอาทิตย์ได้อีก ๑ วัน แต่ไม่ว่าจะจัดวันพฤหัสบดีหรือวันอาทิตย์ จะต้องไม่ตรงกับวันพระ เพราะถือว่าครูจะไม่ลงมาและหาซื้อเครื่องสังเวยลำบาก เดือนที่นิยมกระทำพิธีไหว้ครูตามแบบโบราณนั้น นิยมประกอบพิธีในเดือนที่เป็นเลขคู่ ยกเว้นเดือน ๙ เดือนเดียวที่อนุโลม เพราะถือเป็นเคล็ดว่าเป็นเลขที่ดีก้าวหน้า และมักทำกันในวันข้างขึ้น ซึ่งถือว่าเป็นวันฟู ข้างแรมอันถือว่าเป็นวันจมไม่นิยมประกอบพิธีกัน

*พิธีไหว้ครู

---หมายถึง การสำรวมใจรำลึกถึงพระคุณของบรมครู ที่ประสิทธิ์ประสาทวิชาความรู้ให้แก่ศิษย์และพร้อมใจกันเปล่งเสียงวาจาด้วยความเคารพตามครูผู้กระทำ

*พิธีขณะอ่านโองการ

---พิธีครอบครู เป็นพิธีที่นิยมกันมาช้านาน หมายถึง การนำศีรษะครูมาครอบ (เพื่อรับเป็นศิษย์) และครูจะคอยควบคุมรักษา คอยช่วยเหลือให้ศิษย์มีความจำในกระบวนท่ารำ จังหวะดนตรี หากมีสิ่งใดที่ไม่งามจะเกิดขึ้นกับศิษย์ ครูจะช่วยปัดเป่าให้พ้นจากตัวศิษย์ พิธีครอบครูนั้น นับว่าเป็นการทำให้ผู้เรียนมีกำลังใจว่าครูจะคุ้มครองรักษา ครูจะช่วยเหลือแม้จะรำผิดพลาดไปบ้าง จะทำให้ผู้เรียนไม่ตระหนกตกใจจนเกินไป เพราะมีความเชื่อมั่นว่า ตัวเองได้ทำพิธีครอบครูแล้ว ครูคงให้อภัยในความผิดพลาด อีกประการหนึ่ง พิธีครอบครูนั้น ผู้ศึกษานาฏศิลป์ทุกคนถือว่าเป็นพิธีสำคัญ และจำเป็นสำหรับผู้ศึกษาปฏิบัติท่ารำที่อยู่ในระดับสูง เช่น การรำเพลงหน้าพาทย์ ก่อนจะรำผู้ศึกษาต้องผ่านพิธีครอบครูก่อนจึงจะต่อท่ารำได้

*การจัดตั้งหิ้งบูชา

---การจัดตั้งหิ้งบูชา จะต้องหันหน้าไปทางทิศ ๑.เหนือ ๒.ตะวันออกเฉียงเหนือ ๓.ตะวันออก เท่านั้น ที่เหลืออีก 5 ทิศ เป็นทิศที่ไม่เป็นมงคล ควรไว้รองจากพระพุทธรูป การจัดตั้งเครื่องสังเวยหน้าหิ้งบูชาควรจัดข้าว น้ำ ผลไม้ ให้ครบองค์กร กล้วยสุก มะพร้าวอ่อน ขนุน ขนมถ้วยฟู ต้มแดง ต้มขาว คันหลาว หูช้าง ขนมถั่ว-ขนมงา เครื่องกระยาบวช ทั้ง ๕ คือ ๑.กล้วยบวชชี ๒.ฟักทองแกงบวช ๓.เผือกแกงบวช ๔.มันแกงบวช ๕.ขนมบัวลอย จะทำรวมกันเป็นที่เดียวก็ได้ ถ้าหากมีทุเรียน ทับทิม ฟักเงิน (ฟักทอง) แตงไทย แตงกวา แตงโม สัปปะรด จะเป็นมงคลยิ่ง โดยเฉพาะกล้วย ควรใช้กล้วยน้ำไทย หาไม่ได้ก็ไช้ กล้วยน้ำว้า พิธีเช่นนี้จะขาดไม่ได้คือ บายศรีปากชาม ถ้าหากว่าจะทำได้มากกว่านี้ ก็ยิ่งเพิ่มบารมีมากขึ้นอีก เช่น บายศรีพรหม บายศรีเทพ บายศรีตอ เป็นต้น การจัดตั้งหิ้ง ถ้าหากเจตนาอัญเชิญเทพ ไม่ควรจะมีของคาว ควรจะจัดเพิ่มให้มีนม เนย เผือก มัน ทั้งดิบ และสุก ถั่วงา ทั้งสุกและดิบ ให้ครบทุกๆ พิธี จะต้องมี น้ำร้อน น้ำชา หมากพลู บุหรี่ น้ำเปล่า ตั้งเอาไว้ประจำไม่ต้องลา ทั้งกล้วย อ้อย มะพร้าวอ่อน ปูอาสนะด้วยผ้าขาวบริสุทธิ์ เครื่องใช้ทุกชิ้น ไม่ว่าจะเป็นอะไรทุกอย่างจะต้องเป็นของใหม่ๆ ทุกอย่าง

*ผลไม้ที่เป็นมงคล

---๑.ขนุน ๒.ทุเรียน ๓.กล้วยหอม ๔.ทับทิม ๕.ลูกอินทร์ ๖.ลูกจันทร์ ๗.องุ่น ๘.แตงไทย ๙.มะม่วง ๑๐.ลูกเกตุ ๑๑.ลูกตาล ๑๒.ลูกอินทผลัม ๑๓.แอปเปิ้ล ๑๔.ลิ้นจี่ ๑๕.ลำใย ๑๖.สัปปะรด

*ผลไม้ที่ห้ามขึ้นหิ้งบูชา

---๑.ละมุด ๒.มังคุด ๓.พุทรา ๔.น้อยหน่า ๕.น้อยโหน่ง ๖.มะเฟือง ๗.มะไฟ ๘.มะตูม ๙.มะขวิด ๑๐.กระท้อน  ๑๑.ลูกพลับ ๑๒.ลูกท้อ ๑๓.ระกำ ๑๔.ลูกจาก ๑๕.ลางสาด


*คาถาบูชาพ่อแก่

---โอมนะโม พระภะระตะยะ นะโมนะมะ คันฐะมาลา สิทธานัง กะพะมานะ สัมมาอะระหัง วันทามิ

*คาถาบูชาขอพรพ่อแก่ก่อนเล่นดนตรี, ขึ้นแสดง, ก่อนลงมือทำงานศิลปะใดๆ

---อิมัง ทุปะถูปัง บุพพะคันฐัง ครูอาจาริยะคุณณัง อะหังปูเชมิ

---สายพ่อแก่จะเน้นการปฏิบัติสมาธิ เน้นการบำเพ็ญภาวนา เพราะฉะนั้นเมื่อเราบูชาพ่อแก่แล้ว ก็ควรชำระล้างจิตใจให้สะอาดด้วยครับ

(ด้วยการนั่งสมาธิ)

(หมายเหตุ..เป็นความเชื่อในส่วนบุคคล)

............................................................................

ขอขอบคุณแหล่งข้อมูล

รวบรวมโดย...แสงธรรม

อัพเดทรอบที่ 6 วันที่ 29 กันยายน 2558

แก้ไขแล้ว ป.